اختلال کم توجهی-بیش فعالی چیست؟
اختلال کم توجهی-بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات رشدی عصبی در کودکان است که ممکنه درطول زندگی بزرگسالی ادامه داشته باشد.علایم اصلی ADHD شامل مشکلاتی در توجه، تکانشگری، و/یا بی‌قراری حرکتی (یعنی بیش‌فعالی) است. محققان ADHD را به‌عنوان اختلالی در اتصال شبکه‌های ارتباطی و نارسایی در شبکه‌های مغزی می‌بینند. این اختلال باعث تغییرات شیمیایی و ساختاری در بخش پیشانی مغز (PFC) می‌شود که مسئول کنترل عملکردهای اجرایی مانند برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، اولویت‌بندی، کار به سمت هدف و رعایت ضرب‌الاجل‌ها است.
محققان اختلال ADHD را به‌عنوان نوعی اختلال در ارتباطات عصبی، شبکه‌های ارتباطی مغز و نیز نشانه‌ای از ناپختگی در این شبکه‌ها می‌دانند. این اختلال باعث ایجاد تغییرات شیمیایی و ساختاری در قشر پیش‌پیشانی مغز (Prefrontal Cortex) می‌شود؛ بخشی که مسئول عملکردهای اجرایی مانند برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، اولویت‌بندی، حرکت به‌سوی اهداف و انجام کارها در مهلت مقرر است.
افراد مبتلا به ADHD در موارد زیر با چالش هایی روبرو هستند:
- به پایان رساندن وظایف و پیگیری کارها
- سازماندهی وظایف و فعالیت‌ها
- همیشه در حال حرکت بودن
- پرحرفی بیش از حد
- پاسخ دادن بدون فکر یا پیش‌دستی در صحبت
- سختی در صبر کردن برای نوبت
- قطع کردن صحبت دیگران یا دخالت در کار آن‌ها
- دشواری در نشستن آرام و ماندن در جای خود
منابع:
ADDitude. (2021). How the ADHD brain works: The neuroscience behind ADHD symptoms and behaviors such as rejection sensitivity, hyperfocus, emotionality & more (E-book). WebMD LLC. https://www.additudemag.com
تأثیر بر زندگی روزمره
افراد مبتلا به ADHD در جنبه‌های مختلف زندگی خود با دشواری‌هایی روبه‌رو هستند. این چالش‌ها می‌توانند بر کار، تحصیل و روابط اجتماعی آن‌ها تأثیر بگذارند. در محیط مدرسه یا محل کار، آن‌ها با مشکلاتی در مدیریت زمان مواجه‌اند، زیرا مغز آن‌ها در درک و تصور زمان به‌درستی عمل نمی‌کند. همچنین، پیروی از دستورالعمل‌ها و حفظ تمرکز بر وظایف برایشان دشوار است.
انواع ADHD
طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5)، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) به سه الگوی اصلی تقسیم می‌شود:
- الگوی عمدتاً بی‌توجه
- الگوی عمدتاً بیش‌فعال/تکانشی
- الگوی ترکیبی
1. ارائه عمدتاً بی توجه
الگوی عمدتاً بی‌توجه شامل دشواری مداوم در حفظ تمرکز، پیگیری وظایف، یا سازماندهی در طول ۶ ماه گذشته است که با سطح رشدی فرد همخوانی ندارد و به‌طور منفی بر فعالیت‌های اجتماعی و تحصیلی/شغلی تأثیر می‌گذارد.
راهنمای DSM-5 تأکید دارد که افراد زیر ۱۷ سال باید حداقل ۶ نشانه و نوجوانان بزرگ‌تر و بزرگسالان (۱۷ سال به بالا) باید دست‌کم ۵ نشانه از فهرست زیر را به مدت حداقل شش ماه داشته باشند:
✔️ توجه به جزئیات
– انجام اشتباهات بی‌دقت در کار، مدرسه یا فعالیت‌های روزمره.
✔️ حفظ تمرکز
– دشواری در درگیر ماندن با مکالمات، سخنرانی‌ها یا مطالعه.
✔️ گوش دادن
– به نظر می‌رسد حتی هنگام صحبت مستقیم، حواس فرد پرت است.
✔️ پیگیری وظایف
– شروع وظایف ولی به‌سرعت تمرکز از دست می‌رود یا منحرف می‌شود.
✔️ سازماندهی
– مشکل در پیگیری وسایل، ضرب‌العجل‌ها و مسئولیت‌ها.
✔️ اجتناب از وظایف
– دشواری در شروع یا به پایان رساندن فعالیت‌های ذهنی دشوار.
✔️ گم‌کردن وسایل مهم
– به‌طور مکرر گم‌کردن وسایل مدرسه، کار، کلیدها یا تلفن.
✔️ حواس‌پرتی آسان
– منحرف شدن توسط محرک‌های بیرونی یا افکار درونی.
✔️ فراموشکاری
– فراموش کردن مکرر کارهای روزانه مانند قرار ملاقات‌ها، کارهای خانه یا پرداخت قبوض.
2. ارائه عمدتاً بیش فعال/ تکانشی
در الگوی عمدتاً بیش‌فعال/تکانشی، کودکان معیارهای بیش‌فعالی-تکانشگری را دارند اما علائم بی‌توجهی در آن‌ها دیده نمی‌شود. آن‌ها باید دست‌کم شش مورد از علائم زیر را به مدت حداقل ۶ ماه به‌طور مداوم نشان دهند؛ به‌گونه‌ای که با سطح رشدی آن‌ها همخوانی نداشته و به‌طور مستقیم بر فعالیت‌های اجتماعی و تحصیلی/شغلی تأثیر منفی بگذارد:
این علائم صرفاً ناشی از رفتار مقابله‌جویانه، سرپیچی، خصومت یا ناتوانی در درک وظایف یا دستورالعمل‌ها نیستند. در نوجوانان بزرگ‌تر و بزرگسالان (۱۷ سال به بالا)، دست‌کم پنج علامت مورد نیاز است:
✔ بی‌قراری (Fidgeting) – ممکن است دست یا پای خود را تکان دهند یا روی صندلی جابه‌جا شوند و نتوانند بی‌حرکت بمانند.
✔ ترک کردن صندلی (Leaving their seat) – زمانی که انتظار می‌رود نشسته بمانند (مثلاً در کلاس، محل کار یا جلسه)، بلند می‌شوند.
✔ تحرک بیش از حد (Excessive movement) – ممکن است در زمان یا مکان نامناسب بدوند یا از جایی بالا بروند؛ در بزرگسالان، این حالت به‌صورت احساس انرژی بی‌قرار بروز می‌کند.
✔ دشواری در آرام بودن (Struggling to be quiet) – سخت است که در فعالیت‌هایی که نیاز به آرامش دارند، مانند بازی، کار یا استراحت، آرام و ساکت بمانند.
✔ همیشه در حال حرکت (Always on the go) – احساس می‌کنند دائماً در حال حرکت هستند، گویی یک موتور آن‌ها را به جلو می‌راند و نشستن و استراحت برایشان دشوار است.
✔ پرصحبتی (Talking a lot) – بیش از حد معمول صحبت می‌کنند و اغلب در گفتگو غرق می‌شوند.
✔ پاسخ‌دهی ناگهانی (Blurting out) – صحبت دیگران را قطع می‌کنند یا جملات را پیش از تمام شدن کامل می‌کنند و مدام حرفی برای گفتن دارند.
✔ مشکل در صبر کردن (Having trouble waiting) – در صبر کردن مشکل دارند، چه در صف، چه در مکالمه یا بازی.
✔ قطع یا دخالت در کار دیگران (Interrupting or intruding) – ممکن است وارد گفتگو یا فعالیت دیگران شوند، یا بدون اجازه از وسایل دیگران استفاده کنند.
3. ارائه ترکیبی
این نوع از ADHD زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد هم معیارهای بی‌توجهی و هم معیارهای بیش‌فعالی-تکانشگری را به مدت حداقل شش ماه داشته باشد.
مشخصات تکمیلی بر اساس DSM-5:
✔️ ADHD در بهبود نسبی (Partial Remission): علائم قبلاً به‌طور کامل وجود داشته‌اند، اما اکنون تعداد کمتری از آن‌ها مشاهده می‌شود، اگرچه همچنان بر عملکرد روزمره تأثیر می‌گذارند.
✔️ سطوح شدت: ADHD می‌تواند بر اساس تعداد و شدت علائم و میزان تأثیر آن‌ها بر زندگی روزانه، به سه سطح خفیف، متوسط یا شدید طبقه‌بندی شود. بر اساس آخرین نسخه DSM، علائم باید پیش از سن ۱۲ سالگی نمایان شوند (برخلاف نسخه پیشین DSM-IV که سن ۷ سالگی را به‌عنوان مرز در نظر گرفته بود) و در محیط‌های مختلف (مانند خانه و مدرسه) قابل مشاهده باشند.
منابع:
American Psychiatric Association. (2022).
Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., Text Rev.). American Psychiatric Association Publishing.
علل ADHD
ADHD is a complex condition that develops due to a combination of different factors including genetics, brain differences, chemical imbalances, environmental risks, and social factors. While there is no single cause, understanding these factors helps doctors and researchers find better ways to manage and treat ADHD.Here is a list of each major cause in simple terms.
1. ژنتیک
ADHD اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادرها ADHD داشته باشند، احتمال بیشتری وجود دارد که کودک نیز به آن مبتلا شود. دانشمندان دریافته‌اند که برخی ژن‌ها که با دوپامین – یک ماده شیمیایی مغزی که در انگیزه و توجه نقش دارد – مرتبط هستند، با ADHD ارتباط دارند. مطالعات روی دوقلوها نیز نشان می‌دهد که دوقلوهای همسان (که DNA یکسان دارند) بیشتر از دوقلوهای ناهمسان دچار ADHD می‌شوند. این موضوع نشان می‌دهد که ژنتیک نقش مهمی در ADHD ایفا می‌کند.
2. ساختار و رشد مغز
اسکن‌های مغزی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به ADHD اغلب تفاوت‌هایی در اندازه و رشد مغز دارند. برخی نواحی، به‌ویژه قشر پیش‌پیشانی، گانگلیای پایه و مخچه، کوچک‌تر هستند یا با سرعت کمتری رشد می‌کنند. این بخش‌های مغز تمرکز، کنترل تکانه و تصمیم‌گیری را تنظیم می‌کنند، که توضیح می‌دهد چرا افراد مبتلا به ADHD در این مهارت‌ها مشکل دارند. علاوه بر این، در برخی موارد، مغز خیلی سریع نازک می‌شود که می‌تواند بر تمرکز و تنظیم احساسات تأثیر بگذارد.
3. شبکه های مغز و ارتباطات
مغز از شبکه‌های مختلفی استفاده می‌کند که شامل گروه‌هایی از نواحی متصل به هم هستند و به ما در فکر کردن و کنترل رفتار کمک می‌کنند. در افراد مبتلا به ADHD، برخی از این شبکه‌ها به‌درستی عمل نمی‌کنند:
- شبکه شناختی-اجرایی (Cognitive-Executive Network) که به حل مسئله و تمرکز کمک می‌کند، در افراد مبتلا به ADHD ضعیف‌تر است.
- شبکه قشری-مخطط-تالاموسی (Cortico-Striatal-Thalamic Network) که به انگیزه و کنترل تکانه‌ها کمک می‌کند، به‌اندازه کافی کارآمد نیست.
- شبکه حالت پیش‌فرض (Default Mode Network - DMN) که هنگام خیال‌پردازی یا استراحت فعال است، در ADHD بیش‌ازحد فعال می‌باشد و تمرکز را دشوارتر می‌کند.
این تفاوت‌ها توضیح می‌دهند که چرا افراد مبتلا به ADHD در توجه، ادامه دادن یک فعالیت، و کنترل تکانه‌ها مشکل دارند.
4. عدم تعادل انتقال دهنده های عصبی
نوروترنسمیترها مواد شیمیایی هستند که به سلول‌های مغزی کمک می‌کنند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. افراد مبتلا به ADHD اغلب دچار عدم تعادل در دو ماده شیمیایی اصلی یعنی دوپامین (DA) و نوراپی‌نفرین (NE) هستند:
- دوپامین (DA): در انگیزه، پاداش و یادگیری نقش دارد. سطح پایین دوپامین می‌تواند باعث شود که حفظ علاقه به وظایف دشوارتر شود.
- نوراپی‌نفرین (NE): در توجه و هوشیاری نقش دارد. زمانی که سطح آن خیلی پایین باشد، تمرکز نیز کاهش می‌یابد.
- مواد شیمیایی دیگری مانند سروتونین (5-HT)، گابا (GABA) و گلوتامات (Glu) نیز بر خلق‌وخو، خودکنترلی و حافظه تأثیر می‌گذارند، و عدم تعادل در آن‌ها می‌تواند به علائم ADHD بیفزاید.
5. عوامل محیطی
اگرچه ژنتیک نقش مهمی در ADHD دارد، عوامل خارجی نیز می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند، از جمله:
- قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب، آفت‌کش‌ها یا آلودگی هوا) در دوران کودکی.
- خطرات دوران بارداری، مانند مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر که می‌تواند بر رشد مغز جنین تأثیر بگذارد.
- تولد زودرس یا عوارض هنگام زایمان، مانند کمبود اکسیژن در هنگام تولد.
اگرچه این عوامل به‌طور مستقیم باعث ADHD نمی‌شوند، اما خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند.
6. تأثیرات روانی و اجتماعی
تجربیات پراسترس می‌توانند علائم ADHD را تشدید کنند، در حالی‌که سبک فرزندپروری و محیط اجتماعی به‌طور مستقیم با چگونگی بروز ADHD مرتبط نیستند.
عواملی مانند:
- تروما یا بی‌توجهی در دوران کودکی
- رشد در خانه‌ای پر هرج‌ومرج یا پراسترس
- درگیری‌های مکرر با والدین یا معلمان
ایجاد یک محیط پراسترس می‌تواند منجر به افزایش تکانشگری، مشکلات عاطفی، و دشواری در کنار آمدن با ADHD شود؛ به این معنا که چنین شرایطی می‌تواند شدت علائم را افزایش دهد.
منابع:
The Neurobiology of ADHD
. (2020). [Monograph]. Retrieved from https://www.teamadhd.com/wpcontent/uploads/2020/05/Neurobiology-Monograph-Digital-Version-1.pdf
ADHD چگونه تشخیص داده می شود؟
ADHD از طریق ارزیابی دقیق شامل مصاحبه‌های بالینی، مقیاس‌های استاندارد ارزیابی، مشاهدات رفتاری و سوابق پزشکی تشخیص داده می‌شود. از آن‌جایی که هیچ آزمایش واحدی برای ADHD وجود ندارد، تشخیص از طریق جمع‌آوری اطلاعات از منابع مختلف مانند والدین، معلمان و خود فرد انجام می‌شود.
در اینجا مراحل اصلی تشخیص ADHD آمده است:
- مصاحبه‌های بالینی و بررسی سوابق:
پزشکان یا متخصصان سلامت روان با انجام مصاحبه‌های دقیق، سعی می‌کنند تاریخچه رشد فرد، علائم و چالش‌های روزمره او را درک کنند. آن‌ها به‌دنبال الگوهای مداوم بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری هستند که حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته و تأثیر قابل‌توجهی بر زندگی روزمره گذاشته باشد.
- معیارهای تشخیصی DSM-5:
متداول‌ترین معیارها برای تشخیص ADHD از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) گرفته شده است. DSM-5 شامل ۱۸ علامت است که به دو دسته تقسیم می‌شوند:
بی‌توجهی (مانند دشواری در حفظ توجه، فراموشی، مشکل در پیگیری وظایف)
بیش‌فعالی/تکانشگری (مانند بی‌قراری زیاد، قطع مکالمات، دشواری در صبر کردن برای نوبت)
برای تشخیص، فرد باید حداقل شش علامت از یک یا هر دو دسته را نشان دهد (پنج علامت برای بزرگسالان) و علائم باید در محیط‌های مختلف مانند مدرسه، محل کار یا خانه مشاهده شوند.
- مقیاس‌های ارزیابی و پرسشنامه‌ها:
متخصصان معمولاً از مقیاس‌های ارزیابی استاندارد برای سنجش علائم ADHD استفاده می‌کنند. این فرم‌ها توسط والدین، معلمان یا خود فرد تکمیل می‌شوند تا رفتارها با رفتارهای همسالان مقایسه شوند. برخی از مقیاس‌های رایج شامل موارد زیر هستند:
مقیاس ارزیابی کانرز (Conners Rating Scale)
مقیاس ارزیابی ADHD (ADHD-RS) و مقیاس‌های ارزیابی واندربیلت (Vanderbilt Assessment Scales)
- مشاهده در محیط‌های مختلف:
برای تأیید ADHD و رد سایر شرایط، علائم باید در بیش از یک محیط مشاهده شوند. به‌عنوان مثال، کودکی که در مدرسه بی‌توجه است اما در خانه این علائم را نشان نمی‌دهد، ممکن است معیارهای تشخیص ADHD را نداشته باشد.
- رد سایر شرایط:
از آن‌جایی که ADHD ممکن است همراه با اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری و سایر اختلالات روانی وجود داشته باشد، متخصصان اطمینان حاصل می‌کنند که علائم به‌طور بهتر از یک شرایط دیگر توضیح داده نمی‌شوند.
- تست شناختی و عصب روانشناسی:
در برخی موارد، آزمایش‌های اضافی برای ارزیابی عملکرد اجرایی، حافظه کاری و span توجه انجام می‌شود. اگرچه این آزمایش‌ها برای تشخیص ضروری نیستند، اما به درک چالش‌های خاص شناختی کمک می‌کنند.
- تشخیص ADHD بزرگسالان:
بزرگ‌سالانی که مشکوک به ADHD هستند ممکن است در سازماندهی، مدیریت ضعیف زمان و کنترل تکانه‌ها مشکل داشته باشند. از آن‌جایی که علائم ADHD با گذشت زمان تغییر می‌کند، ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی ممکن است بر بررسی تاریخچه کودکی و ارزیابی مشکلات کنونی در زمینه خودتنظیمی، روابط و عملکرد کاری تمرکز کنند.
منابع:
ADDitude. (2021). How the ADHD brain works: The neuroscience behind ADHD symptoms and behaviors such as rejection sensitivity, hyperfocus, emotionality & more [E-book]. WebMD LLC. https://www.additudemag.com
ADHD: Special Issue on Girls and Women [Magazine]. (2023). Centennial Specialty/A360media Specials.
داروی ADHD
پزشکان بسته به نوع ADHD و شدت علائم، یکی یا چند داروی ADHD را توصیه می‌کنند.
دو نوع اصلی دارو برای ADHD وجود دارد: داروهای محرک و داروهای غیرمحرک.
محرک ها:
داروهای محرک اولین داروهایی هستند که برای درمان ADHD استفاده می‌شوند. این داروها با افزایش سطح نوروترنسمیترهای دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز به بهبود تمرکز، توجه و کنترل تکانه‌ها کمک می‌کنند. داروهای محرک واقعاً بستگی به دوز مصرفی دارند و معمولاً بلافاصله اثر می‌کنند. این نوع داروها برای همه مؤثر نیستند و می‌توانند عوارض جانبی مانند بی‌خوابی، کاهش اشتها و افزایش ضربان قلب ایجاد کنند.
داروهای محرک رایج در نمودار زیر، داروهای محرک ADHD مورد تایید FDA را نشان می دهد.
غیر محرک:
گاهی اوقات داروهای محرک می‌توانند عوارض جانبی غیرقابل تحمل ایجاد کنند یا ممکن است مؤثر نباشند، در این صورت پزشکان به داروهای غیرمحرک روی می‌آورند. این داروها با افزایش سطح نوروترنسمیتر نوراپی‌نفرین به بهبود توجه و حافظه کمک می‌کنند. داروهای غیرمحرک معمولاً عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای محرک دارند، اما ممکن است همچنان باعث خواب‌آلودگی، سرگیجه یا مشکلات گوارشی شوند. داروهای غیرمحرک به‌ویژه برای افرادی با ADHD که سابقه مصرف مواد مخدر دارند مفید هستند، زیرا پتانسیل سوءاستفاده از آن‌ها نسبت به داروهای محرک کمتر است. نمودار نشان‌دهنده رایج‌ترین داروهای غیرمحرک تاییدشده توسط FDA برای درمان ADHD است.
ADHD و هنر
هنر درمانی چیست؟
هنر درمانی یک رویکرد درمانی است که در آن افراد تحت راهنمایی یک درمانگر هنری برای ابراز احساسات خود، مقابله با احساساتی مانند غم و اضطراب و مدیریت رفتارهای خود استفاده می‌کنند. درمانگر هنری با استفاده از نظریه‌های توسعه انسانی، نظریه‌های روانشناسی و تکنیک‌های مشاوره به افراد کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را بسازند و اضطراب خود را کاهش دهند.
هنر درمانی روشی است برای کمک به افرادی که با چالش‌های توسعه‌ای، پزشکی، آموزشی، اجتماعی یا روان‌شناختی مواجه هستند. هنر درمانی در زمینه‌های سلامت روان، توان‌بخشی، بیمارستان‌ها و محیط‌های آموزشی استفاده می‌شود و در قالب‌های درمان فردی، زوجی، خانوادگی و گروهی اجرا می‌شود. هنر درمانی دو شاخه اصلی دارد: روان‌درمانی هنری و هنر به‌عنوان درمان.
روان‌درمانی هنری از هنر برای کمک به افراد در کشف مسائل روان‌شناختی عمیق و حمایت از فرایند بهبودی استفاده می‌کند.
هنر به‌عنوان درمان بر فرآیند خلاقانه استفاده از هنر برای بهبود سلامت عاطفی و شناختی تمرکز دارد (اولمن، ۱۹۸۷).
منابع:
Feeney, A. (2024a, March 28). What is art therapy?. Psychology.org. https://www.psychology.org/resources/what-is-art-therapy/
چگونه هنر درمانی به ADHD کمک می کند؟
پروژه‌های هنری معمولاً شامل مجموعه‌ای از مراحل مرتب و منظم هستند که به فرآیند یادگیری کمک می‌کنند. پیروی از این مراحل می‌تواند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کند تا مهارت‌های توجه و ترتیب مراحل را بهبود بخشند. به‌عنوان مثال، ابتدا کودک باید بر انتخاب پروژه یا مواد تمرکز کند. سپس، از حافظه کاری خود برای یادآوری مراحل تکمیل‌شده استفاده کرده و تمرین می‌کند که به چه چیزهایی باید توجه کند و از حواس‌پرتی‌ها – مانند سر و صداهای بیرون – هنگام کار روی پروژه هنری خود اجتناب کند.
هنرمندان همچنین به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های حل مسئله و تحمل ناکامی را تمرین کنند، زیرا هنر معمولاً طبق برنامه‌ریزی قابل پیش‌بینی نیست. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در حین انجام هنر با چالش‌هایی روبه‌رو شوند، مانند رنگ‌آمیزی خارج از خط یا چسباندن قطعه‌ای در مکان اشتباه. با یادگیری چگونگی انعطاف‌پذیری و حل مسائل، این مشکلات را مدیریت می‌کنند.
ساخت هنر یک محیط آرام برای کودکان ایجاد می‌کند تا افکار و احساسات خود را ابراز کنند، به‌ویژه برای کسانی که در صحبت کردن در طول درمان‌های کلامی مشکل دارند.
در نهایت، هنر می‌تواند مهارت‌های اجتماعی را از طریق به اشتراک‌گذاری مواد، به اشتراک‌گذاری فضا، انجام تعاریف یا حتی پیشنهاد دادن، تقویت کند.
منابع:
Nelson, S., & Editors, Add. (2022, January 21). Art therapy. ADDitude. https://www.additudemag.com/treatment/art-therapy/? srsltid=AfmBOooY5cf_6AiKYOyCZRHbHZorZKsL_4o9lAr8aKsZCJ0xHpjLNooG
هنر درمانی ماندالا
هنر درمانی ماندالا یک نوع هنر درمانی است که در آن دایره‌هایی رنگ‌آمیزی می‌شوند که نماد تمامیت و تعادل در نمادشناسی هندو و بودایی هستند. در این درمان، ماندالاها می‌توانند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کنند تا انرژی آرامش‌بخش ایجاد کنند و تمرکز خود را بهبود بخشند.
الگوهای تکراری و فرم‌های متقارن ماندالا به طور طبیعی ذهن‌آگاهی را تشویق می‌کنند. رنگ‌آمیزی داخل خطوط یا طراحی الگوهای با جزئیات می‌تواند به کودکان در تمرین توجه مستمر کمک کند و آن‌ها را در لحظه حاضر متمرکز سازد، حتی زمانی که با حواس‌پرتی‌ها مواجه هستند.
ماندالاها همچنین ابزاری برای پردازش عاطفی هستند. طراحی دایره‌ای ماندالا تشویق به خوداندیشی می‌کند و ممکن است کودکان به طور ناخودآگاه احساسات خود را در هنرشان تنظیم کنند. ایجاد ماندالا می‌تواند آرامش درونی بیاورد، به سازماندهی افکار آشفته کمک کند و تسکینی از استرس یا اضطراب فراهم کند. با گذشت زمان، این فرآیند می‌تواند به کودکان کمک کند تا از نظر عاطفی قوی‌تر شوند و احساسات خود را بهتر درک کنند.
این نوع درمان می‌تواند برای بزرگسالان نیز مفید باشد تا توانایی توجه خود را افزایش دهند. رنگ‌آمیزی ماندالا می‌تواند مهارت‌های عملکرد اجرایی مانند کنترل توجه، حافظه کاری، انعطاف‌پذیری شناختی و حل مسئله را بهبود بخشد و انجام موفقیت‌آمیز وظایف را آسان‌تر کند. بابوشکینا و رابین کشف کردند که بزرگ‌سالانی که ماندالاهای با طراحی‌های دایره‌ای و متقارن که به سمت مرکز متمرکز هستند را رنگ‌آمیزی می‌کنند، می‌توانند علائم منفی خلقی کمتری را تجربه کنند.
منابع:
Singh, C., C, S., & K, J. (2023). Efficacy of mandala coloring intervention on executive functioning and emotional & motivational self- regulation among children with symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. Cureus. https://doi.org/10.7759/cureus.46919
ADHD و موسیقی
استفاده از قدرت موسیقی می‌تواند احساسات و ارتباطات را برانگیزد. در موسیقی‌درمانی، ترکیب آکوردها و مغز می‌تواند خلق‌وخو و استرس را تنظیم کند، حافظه و شناخت را بهبود بخشد، و حتی به زندگی روزمره ساختار ببخشد. کودکان مبتلا به ADHD از موسیقی در زمینه‌هایی مانند ریتم، ملودی، تمپو و اشعار بهره‌مند می‌شوند که به آن‌ها در فعال‌سازی تمرکز، تقویت مهارت‌های سازماندهی، تشویق رفتارهای مطلوب، بهبود علائم ADHD، و درک افکار پنهان کمک می‌کند.
باینورال بیتس (Binaural Beats)، که زمانی ایجاد می‌شود که دو تُن با فرکانس‌های کمی متفاوت به‌صورت هم‌زمان پخش شوند، می‌تواند با حمایت از مغز در برابر حواس‌پرتی، توانایی تمرکز را بهبود بخشد. فرکانس‌های مختلف، حالت‌های مختلفی از امواج مغزی را تحریک می‌کنند که خود به افزایش توانایی تمرکز بر روی وظایف کمک می‌کند.
منابع:
Mt-Bc, P. C. M. (2021, December 13). Rhythm notion: 10 benefits of music for ADHD brains. ADDitude. https://www.additudemag.com/benefits-of- music-adhd/
Calming Music for Better Focus
This music is chosen to help improve focus and reduce distractions — especially helpful for individuals with ADHD or attention difficulties. Feel free to press play and stay a while
فرکانس‌های موسیقی برای افراد مبتلا به ADHD
Gamma Waves (30–100 Hz):
زمانی که در تمرکز بر انجام وظایف یا فهرست کارها دچار مشکل هستید، این فرکانس می‌تواند مغز شما را به حالت تمرکز شدید (Hyper Focus) وارد کند. این فرکانس‌ها قدرتمند هستند و انرژی زیادی مصرف می‌کنند، بنابراین بهتر است فقط بین ۱ تا ۲ ساعت در روز از آن‌ها استفاده شود.
Beta Waves (12 – 30 Hz):
افراد مبتلا به ADHD اغلب فعالیت کمتری در امواج مغزی بتا نشان می‌دهند، که این موضوع می‌تواند منجر به اهمال‌کاری و مشکل در شروع وظایف شود.
فرکانس‌های بین ۱۵ تا ۲۰ هرتز برای انجام وظایف روزمره یا حل مسئله مفید هستند.
Alpha Waves (8–12 Hz):
اگر فقط می‌خواهید آرام شوید یا نیاز به انجام تمرینی خلاقانه دارید، امواج آلفا گزینه‌ای عالی برای شما هستند. امواج مغزی آلفا همچنین برای آرامش، مدیتیشن، تجسم ذهنی و فعالیت‌های خلاقانه بسیار مناسب‌اند.
Theta Waves (4 -8 Hz):
افراد مبتلا به ADHD معمولاً امواج تتای بیشتری دارند که این موضوع می‌تواند به خیال‌پردازی و دشواری در حفظ تمرکز منجر شود. با این حال، امواج تتا در طول چرت‌های کوتاه می‌توانند مفید باشند و به بازسازی تمرکز و انرژی کمک کنند.
Delta Waves (0.5 – 4 Hz):
اگر در خوابیدن مشکل دارید، استفاده از فرکانسی که از امواج آلفا شروع می‌شود، به تتا کاهش می‌یابد و سپس به دلتا می‌رسد، می‌تواند چرخه طبیعی مغز برای به خواب رفتن را شبیه‌سازی کند.
برای بهبود کیفیت خواب، می‌توانید فعالیت امواج دلتا را افزایش دهید که در نتیجه، باعث افزایش انرژی شما در طول روز می‌شود.
منابع:
Pearce, K. (2024, September 8). The best music for improving ADHD focus based on science. ADHD Flow State.
استراتژی هایی برای معلمان
ADHD می‌تواند چالش‌های قابل توجهی در کلاس درس ایجاد کند و بر توجه، رفتار و عملکرد تحصیلی تأثیر بگذارد. با این حال، معلمان می‌توانند با استفاده از استراتژی‌های مداخله‌ای مؤثر از دانش‌آموزان مبتلا به ADHD حمایت کنند. در اینجا فهرستی از استراتژی‌هایی است که معلمان می‌توانند پیاده‌سازی کنند:
مداخلات رفتاری
مداخلات رفتاری بر تغییر محیط‌های کلاس و رفتارها تمرکز دارند تا حمایت بهتری از دانش‌آموزان مبتلا به ADHD انجام شود. این مداخلات به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: مداخلات مبتنی بر پیشامد (اقدامات انجام‌شده قبل از وقوع رفتار) و مداخلات مبتنی بر نتیجه (اقدامات انجام‌شده پس از وقوع رفتار).
استراتژی‌های مبتنی بر پیشامد:
- قرار دادن قوانین به‌طور واضح: قوانین کلاس باید کوتاه، واضح، مثبت و به‌طور برجسته نمایش داده شوند. معلمان باید این قوانین را به‌طور مرتب با دانش‌آموزان مرور کنند و ستایش‌های مکرر برای تقویت رفتارهای پیروی از قوانین ارائه دهند. برای دانش‌آموزان مبتلا به ADHD، مفید است که این قوانین به‌راحتی قابل مشاهده باشند، مانند قرار دادن آن‌ها به‌طور مستقیم روی میزهای دانش‌آموزان.
- کاهش تقاضاهای وظیفه: تکالیف باید ابتدا با طول مدت توجه دانش‌آموز تطابق داشته باشند، با وظایف کوتاه‌تر و ساده‌تر که باعث کاهش ناامیدی و رفتارهای مزاحم می‌شود. معلمان می‌توانند به‌تدریج با بهبود توجه دانش‌آموزان، دشواری و طول تکالیف را افزایش دهند.
- ارائه انتخاب‌ها: ارائه انتخاب‌هایی از وظایف به دانش‌آموزان یا اجازه دادن به آن‌ها برای انتخاب ترتیب فعالیت‌ها کمک می‌کند تا درگیر بمانند و رفتارهای مزاحم کاهش یابد. دادن انتخاب به دانش‌آموزان قدرت می‌دهد و وظایف را جذاب‌تر می‌کند، که به افزایش مشارکت و تمرکز آن‌ها کمک می‌کند.
استراتژی‌های مبتنی بر نتیجه:
تقویت مثبت: این تکنیک شامل دادن ستایش یا پاداش فوری هنگام نشان دادن رفتارهای مطلوب از سوی دانش‌آموزان است، مانند تکمیل تکالیف یا توجه به درس. پاداش‌ها باید بر اساس علاقه‌مندی‌های هر دانش‌آموز تنظیم شوند، به‌طور منظم تغییر کنند و فوراً پس از وقوع رفتار مطلوب ارائه شوند تا اثربخشی آن‌ها حداکثر شود.
هزینه پاسخ: در این استراتژی، دانش‌آموزان به‌عنوان نتیجه رفتارهای منفی یا مزاحم، پاداش‌ها یا امتیازهای قبلاً کسب‌شده را از دست می‌دهند. اجرای هزینه پاسخ همراه با تقویت مثبت به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا رفتار خود را به‌طور مؤثری مدیریت کنند و بهره‌وری و رفتارشان در کلاس بهبود یابد.
زمان استراحت (Time-Out): زمان استراحت شامل برداشتن موقتی دانش‌آموز از یک محیط مثبت پس از بروز رفتار مزاحم است. این استراتژی باید به‌طور محدود و همراه با تقویت مثبت استفاده شود و اطمینان حاصل شود که کلاس همچنان برای دانش‌آموز محیطی مطلوب باقی می‌ماند.
تکنیک‌های خودمدیریتی
دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که رفتار و عملکرد خود را با استفاده از مقیاس‌های ارزیابی ساده ارزیابی و نظارت کنند. در ابتدا، ارزیابی‌های خودشان با ارزیابی‌های معلم مقایسه می‌شود و دانش‌آموزان بر اساس دقت خود پاداش دریافت می‌کنند. با گذشت زمان، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که به‌طور مستقل رفتار خود را تنظیم کنند که موجب افزایش خودآگاهی و پاسخگویی آن‌ها می‌شود.
مداخلات تحصیلی
در حالی که مداخلات رفتاری و دارویی علائم ADHD را کاهش می‌دهند و رفتار در کلاس را بهبود می‌بخشند، مداخلات تحصیلی مستقیم ضروری هستند. تکنیک‌ها شامل آموزش مستقیم معلم در مهارت‌های خاص، برنامه‌های یادگیری کامپیوتری، و آموزش همتا هستند که همه به هدف تقویت مهارت‌های تحصیلی و مشارکت دانش‌آموزان طراحی شده‌اند.
منابع:
Kreider, C. M., Medina, S., & Slamka, M. R. (2019). Strategies for coping with time-related and productivity challenges of young people with learning disabilities and attention-deficit/hyperactivity disorder. Children, 6(2), 28. https://doi.org/10.3390/children6020028
کافئین و ADHD
مصرف معتدل کافئین به طور کلی برای برخی افراد بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود، در حالی که مصرف زیاد کافئین می‌تواند عوارض جانبی مختلفی مانند عصبی شدن، اضطراب، تپش قلب سریع، دل‌درد، بی‌قراری، میگرن، بی‌خوابی و لرزش عضلانی ایجاد کند.
کافئین چگونه بر ADHD تأثیر می‌گذارد؟
تأثیر کافئین بر علائم ADHD هنوز به‌طور کامل روشن نیست. برخی از متخصصان بر این باورند که کافئین به بهبود تمرکز و توجه کمک می‌کند، در حالی که دیگران ممکن است اضطراب بیشتری تجربه کنند. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف کم تا متوسط کافئین ممکن است برای برخی افراد مبتلا به ADHD مفید باشد، اما اثرات آن ناسازگار است و به اندازه داروها مؤثر نمی‌باشد.
فواید مصرف کافئین
کافئین می‌تواند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کند تا با افزایش سطح دوپامین در مغز، که مهارت‌های اجرایی را پشتیبانی می‌کند، توجه بیشتری داشته باشند. برای برخی از کودکان مبتلا به ADHD، کافئین می‌تواند اثر آرام‌بخشی داشته باشد و با کاهش بیش‌فعالی، آرامش ایجاد کند. همچنین می‌تواند با آزاد کردن مواد شیمیایی خوشایند مانند سروتونین، خلق‌وخو را تنظیم کند.
عوارض جانبی مصرف کافئین
مهم است که از عوارض جانبی آن آگاه باشید، به‌ویژه برای افرادی که مبتلا به ADHD هستند. افراد مبتلا به ADHD معمولاً با مشکلات خواب مواجه هستند و اثرات تحریک‌کننده کافئین می‌تواند مشکلات خواب و علائم ADHD را تشدید کرده و مدیریت آن‌ها را دشوارتر کند. عارضه جانبی دیگر اضطراب است.
افرادی که ADHD دارند به طور طبیعی مستعد اضطراب هستند و مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند بی‌قراری و عصبی بودن را افزایش دهد.
علم پشت قهوه و ADHD
برای درک تأثیر قهوه و ADHD، لازم است که به علم پشت رابطه کافئین و مغز پرداخته شود. کافئین یک محرک است که گیرنده‌های آدنوزین در مغز را مسدود می‌کند. آدنوزین یک نوروترنسمیتر است که خواب را ترویج می‌دهد و برانگیختگی را سرکوب می‌کند. با مسدود کردن این گیرنده‌ها، کافئین هوشیاری را افزایش داده و خستگی را کاهش می‌دهد.
با این حال، رابطه بین کافئین و ADHD پیچیده‌تر از تحریک ساده است.
کافئین همچنین دوپامین آزاد می‌کند که مسئول توجه، انگیزه و رفتار جستجوگرانه برای پاداش است. این تعامل بین کافئین و دوپامین کلید درک تأثیر احتمالی آن بر علائم ADHD است. مصرف کافئین ممکن است به بهبود تمرکز، افزایش هوشیاری و کنترل بهتر تکانه‌ها منجر شود، هرچند که اثرات آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
منابع:
Vath, C. (2024, December 3). The truth about caffeine and ADHD. ADDitude. https://www.additudemag.com/adhd-caffeine-treatment/? srsltid=AfmBOor0TCFodGMpdt5JRtrJbWoHViGUlDAWutY6vjxcGCN9BN_awhAY
Hi, I’m Saqhar — I hold a Master’s degree in Special Education, and somewhere along the way, I found a deep passion for ADHD. What started as a simple interest during my studies turned into a commitment to better understanding and supporting individuals with ADHD in real and practical ways.
این وب‌سایت روش من برای به اشتراک گذاشتن آنچه آموخته‌ام است — فضایی برای ابزارها، نکات و حمایت‌ها، خواه شما با ADHD زندگی می‌کنید، به دانش‌آموزان مبتلا به ADHD تدریس می‌کنید یا از یک کودک در خانه حمایت می‌کنید.
هدف من این است که اطلاعات مربوط به ADHD را برای افراد، خانواده‌ها و معلمان قابل دسترس، مرتبط و توانمندساز کنم.